De eschatologie van klimaatverandering

De mensheid is goed in het herkennen en aanpakken van problemen die zich voordoen op de korte termijn (maanden) en in kleine groepen (tientallen mensen). Wereldwijde bedreigingen het hoofd bieden, gaat ons veel minder goed af, zo toonde de Covid-pandemie wederom aan. Nog lastiger wordt het wanneer wereldwijde problemen zich voordoen op een tijdschaal die onze eigen levensverwachting overstijgt en voornamelijk mensen treft die duizenden kilometers verderop leven. We zijn op geen enkele manier toegerust om effectief op dergelijke risico’s te reageren.

Jesaja en Greta

In oude culturen had men profeten om kortzichtige mensen de ogen te openen voor de lange termijn. In de joods-christelijke traditie vertelden Jesaja en Jeremia hun tijdgenoten: ‘Toekomstige generaties zullen de prijs betalen voor jullie wandaden!’ Door dringend te waarschuwen voor wat er in de verre toekomst gebeuren zou, spoorde Jesaja zijn medemensen aan om hun levenswijze te veranderen. Die deden dat meestal niet en zo werd de voorzegde ballingschap een feit.

De theologische invalshoek is in onze wereld vrijwel verdwenen. Maar profeten zijn er genoeg, met de jonge, dappere en altijd gepassioneerde Greta Thunberg als de ultieme profetes van de klimaatbeweging. Dringend waarschuwt ze voor een climatocalyps. Ze brengt met een nieuw eschatologisch verhaal een wereldwijde beweging van scholieren op gang, die de gevestigde orde ter verantwoording roepen.

De zwaarste zonde op de lijst van de klimaatprofeten is de uitstoot van broeikasgassen, die de rampzalige opwarming van de aarde veroorzaken, en uiteindelijk de beschaving zoals we die kennen zullen vernietigen. In tegenstelling tot Jesaja, die poëtisch zong over de ‘hoop op herstel’ (de onverdiende goddelijke genade die zou worden geopenbaard na de verzengende vlammen van het oordeel), heeft Greta ons weinig troost te bieden. Net als bij de #metoo-beweging, laten we bij seculiere, morele verontwaardiging de schaamte en schuld van ons religieuze verleden graag herleven, maar lijken we de genade en de hoop vergeten.

Klimaatbiecht

Hoe reageer je hierop als je zelf deel uitmaakt van de klimaat verwoestende generatie? Wat moeten we doen, nu we zelf het oordeel over ons hebben afgeroepen met onze almaar grotere drang om de wereld rond te reizen en onze hunkering naar passievruchten en avocado’s tijdens de grijze Europese winters? Bezwijken we aan schuldgevoelens of onderdrukken we ze en leven we gewoon verder? Moeten we een Tesla kopen en de thermostaat twee graden lager zetten als zondoffer? Of moeten we de woede overnemen en meedoen aan de protesten?

Het komt uiteindelijk vaak neer op een leven vol interne tegenstrijdigheden en hypocrisie. De generatie die de straat op gaat voor het klimaat, vliegt ook de wereld over op zoek naar die ene diepblauwe waterval om, daaronder poserend, zichzelf en hun levensgeluk te delen op Instagram. Er was nota bene een meedogenloze pandemie voor nodig om duidelijk te maken dat al die VN-klimaatwetenschappers toch geen miljoenen kilometers hoefden te vliegen en videogesprekken ook prima werken.

Ik kan verhalen delen uit mijn eigen leven: vegetarische vrienden, die mij kalm wezen op mijn hypocrisie als vlees-consumerende cleantech-ondernemer. Ik gaf toe en besloot mijn vleesconsumptie te minderen. Datzelfde jaar reden die vrienden 5000 kilometer met hun hipster oldtimerbusje om te gaan surfen in het zuiden van Europa.

Laten we het er allereerst over eens te zijn dat het verdraaid moeilijk is om ‘duurzaamheid’ authentiek na te leven in onze kapitalistische consumptiemaatschappij.En als ik even voor mag dringen bij de klimaat biecht: ik eet nog steeds te veel vlees. Mijn huis is groter dan wat ik echt nodig heb. Ik heb onnodig veel gereisd. En het ergste van alles was dat ik stiekem de voetafdruk van mijn surfende vrienden heb berekend om mijn morele gelijk te halen.

Zo. Deze ondernemer heeft zojuist alle geloofwaardigheid binnen de cleantech-gemeenschap verloren: ‘Ga terug naar waar je vandaan kwam, hypocriet! Op de brandstapel, of nee, in de biomassacentrale met die man!’

Van schuld naar hoop

Maar beste lezer, voor je me veroordeelt: er is een andere weg dan het morele oordeel. Hoe goed het ook mag voelen om te oordelen, het was nooit een doel op zichzelf bij de bijbelse profeten. Het ging hen om de gedragsverandering, om het afwenden van het oordeel. En gedragsverandering is nu eenmaal ingewikkeld: we vrezen veel te verliezen als we veranderen.

Wat we nodig hebben, naast genade en hoop, is de belofte dat verandering mogelijk, of zelfs makkelijk, is. Dat we een haalbaar en passend pad kunnen volgen naar een CO₂-neutraal leven. En dit is precies wat Scone wil bereiken: het is mogelijk om je voetafdruk te verkleinen en tegelijkertijd geld te besparen, zonder verlies van comfort. Dat is een enorme belofte, we weten het, en het klinkt bijna te mooi om waar te zijn. Sommigen zal het zelfs tegen de borst stuiten: pas als we lijden en afzien is verandering geloofwaardig en de moeite waard.

Misschien hebben ze gelijk. Maar wat mensen motiveert is niet de pijn van verandering of de angst voor het oordeel. Het is de belofte van herstel, van een mooie toekomst. Voor ons, voor onze kinderen en in het bijzonder voor al die mensen ver weg, die nu al de prijs betalen voor onze daden.